Ngã tư Bảy Hiền trước đây
Nhớ phố xưa quen
Nơi tôi ở ngày xưa thuộc vùng ven thành phố, ở khoảng giữa ngã tư Bảy Hiền và Bà Quẹo, gọi là ấp Sơn Cang, xã Tân Sơn Nhì, quận Tân Bình, tỉnh Gia Định (nay là phường 13, Tân Bình, TP.HCM). Những người ở đây bây giờ cũng ít ai biết đến địa danh này. Con đường Phạm Hồng Thái (nay là đường Trường Chinh) từ nhà tôi đến ngã tư Bảy Hiền ngắn ngủi, chỉ hơn cây số, ít hàng quán, nhưng có rất nhiều trường học san sát cạnh nhau: trường Thống Nhất, trường Tân Việt (nay là Nguyễn Khuyến), trường Đắc Lộ (Ngô Quyền), trường Bùi Chu, trường Tân Bình (Nguyễn Thượng Hiền)… Mỗi lúc tan trường, những tà áo dài trắng bay bay ngập tràn đường phố, một thời đã làm thổn thức tâm hồn bao chàng trai mới lớn:
Em tan trường về
Anh theo Ngọ về
Chân anh nặng nề
Lòng anh nức nở
Mai vào lớp học
Anh còn ngẩn ngơ, ngẩn ngơ…
(Phạm Thiên Thư - Phạm Duy)
Ngày xưa, những nhà ở mặt đường cũng ít khi mở ra buôn bán, ai cần gì thì cứ ra chợ. Muốn mua rau củ quả, hoa trái, nông sản phẩm thì ghé chợ Bà Quẹo; mua quần áo, giày dép, gạo nước, mắm muối, lương thực thực phẩm, tạp hóa thì đến chợ Tân Việt; còn muốn tìm các món đặc sản, ẩm thực của miền Trung thì ra chợ Bà Hoa…
Từ Bà Quẹo đến ngã tư Bảy Hiền có duy nhất hiệu sách ABC (bây giờ gọi là văn phòng phẩm), phụ huynh mỗi đầu năm học đều dẫn con đến đây mua tập, sách, bút mực... Khi tôi thi đậu vào lớp 6 trường Chu Văn An Sài Gòn, bố tôi chở ra đây mua cho cây viết Pilot mới tinh, còn trong hộp. Tôi quý lắm, giữ gìn cẩn thận mãi mấy năm sau mới hư phải thay cây viết khác.
Cả một đoạn đường mấy cây số chỉ có mỗi nhà thuốc tây Mỹ Hồng ở gần nhà thờ Tân Việt. Ai nhức đầu, xổ mũi ra mua thuốc về uống, chứ chẳng mấy khi đi khám bác sĩ, cùng lắm là gọi ông y tá chích dạo trong xóm đến tiêm cho một mũi với vài viên thuốc là xong.
Từ nhà tôi ra, cách đầu hẻm Tân Thành mấy chục mét có nhà bảo sanh Đức Thắng. Gọi là nhà bảo sanh cho oai chứ thực ra chỉ là một cái phòng sanh tư của một bà y tá. Ở cách đó không xa, phía đối diện với nhà bảo sanh Đức Thắng là nhà bảo sanh Hoàn Mỹ. Nhiều đứa trẻ ở đây đã ra đời từ hai nhà bảo sanh này. Mẹ tôi nói, tôi sinh ra ở một nhà bảo sanh nhỏ, nằm giữa cánh đồng không mông quạnh, cách chợ Bà Quẹo một đoạn, đối diện với vòng đai phi trường Tân Sơn Nhứt. Ngày xưa vòng đai phi trường được làm rất đơn sơ, chỉ là mấy vòng dây thép gai rào quanh, đi ngang qua có thể thấy máy bay lên xuống và cả những nhà chứa máy bay rất lớn.
Đường xá hồi đó nhỏ hẹp, nhưng chẳng bao giờ có tình trạng kẹt xe. Buổi sáng sớm khoảng 3, 4 giờ sáng, đường phố im ắng đến nỗi có thể nghe được tiếng xe ngựa thồ lóc cóc chở hoa và rau quả từ ngoại thành, Hóc Môn, Bà Quẹo ra chợ Bến Thành bỏ mối cho thương lái. Đến gần sáng, tiếng xích lô máy, ba gác máy ầm ầm, khởi động một ngày mới. Ở chỗ tôi, muốn đi Chợ Lớn thì ra đón xe đò Hữu Hiệp chạy tuyến Hóc Môn - Chợ Lớn, còn đi Sài Gòn thì có xe đò Cửu Hiệp chạy tuyến Hóc Môn - Sài Gòn. Sau này có thêm tuyến xe lam và xe bus Bà Quẹo - Sài Gòn.

Chợ Bà Quẹo xưa và nay
Đôi lúc về qua phố xưa, nhìn hàng quán ăn bán dọc đường tôi lại nhớ những món ăn đã đi vào tiềm thức. Có món ăn chỉ để lót dạ qua cơn đói, có món ăn chỉ nhấm nháp lúc trà dư tửu hậu cho vui… nhưng cũng có những món ăn cứ đeo đẳng, bám hoài trong ký ức, nhớ mãi không thôi.
Hồi tôi năm, sáu tuổi học vỡ lòng ở nhà thầy giáo Hưng, bên cạnh nhà thờ Tân Thành. Ngồi ngay bàn trước tôi là thằng Sáu con ông Hai Gạo. Nhà nó vừa bán cà phê vừa bán bánh mì thịt, nên hầu như sáng nào đi học ba mẹ nó cũng làm cho nó nửa ổ bánh mì thịt mang theo. Cứ lần nào vào lớp, mở ổ bánh mì ra là nó lại càu nhàu, chê ỏng chê eo: “Ngày nào cũng bánh mì… bánh mì, ngán tận cổ”. Ổ bánh mì của nó, nhét đầy chả lụa, thêm mấy lát dưa leo với xì dầu, chỉ đơn giản thế thôi, nhưng nhìn hấp dẫn chịu không nổi!
Bên cạnh nhà tôi, là nhà của anh Phạm Mộng Chính, hơn tôi mấy tuổi. Mẹ anh là bác Vát làm bếp cho sở Mỹ. Thỉnh thoảng bác ấy mang được ít trái bom (táo) Mỹ về cho con. Mỗi lần vào xóm chơi, nhìn anh Chính cầm trái táo đưa lên miệng cắn nghe rốp rốp, lũ trẻ con đứa nào cũng nhìn mà ao ước! Bây giờ đời sống kinh tế khá giả, trái cây chất ê hề trong tủ lạnh, con nít thành phố chẳng mấy đứa thèm ngó đến. Thỉnh thoảng, vợ tôi đi siêu thị mua táo, tôi cầm hít hà chỉ để nhớ lại kỷ niệm xưa thôi, cũng chẳng mấy khi ăn.
Khoảng tầm 3, 4 giờ chiều, thỉnh thoảng có xe phở đẩy vào bán ở đầu xóm. Mỗi khi ông bán phở mở vung, mùi nước lèo bốc lên thơm nức mũi, đám trẻ con ở trần, quần tà lỏn cứ đứng quanh hít hà, thèm thuồng. Phở bình dân thôi, nhưng con nhà nghèo hiếm khi được ăn. Chỉ lúc nào ốm tôi mới được mẹ cho ăn phở. Nhà đông con, không lẽ chỉ mua phở cho một đứa ăn, thế là mẹ mua thêm một tô xí quách với nước lèo. Cả lũ nhóc ngồi xì xụp gặm xương, còn nước lèo thì chan với cơm nguội, cũng là một bữa khoái khẩu.
Nơi tôi ở, mỗi đêm có xe hủ tíu gõ của cha con ông già người Tàu đậu ngoài đầu xóm. Người cha đứng bán, còn thằng nhỏ cỡ khoảng 13, 14 tuổi, đi vào từng ngõ ngách, trên tay là hai thanh tre (mỗi thanh khoảng 2 tấc) gõ vào nhau nghe “xực tắc, xực tắc” thay cho lời rao. Có ai gọi hủ tíu, thằng bé chạy ra chỗ ông già bưng tô hủ tíu để trên cái mâm đội trên đầu, thoăn thoát đi như làm xiếc, tay vẫn không ngừng gõ. Giao hủ tíu cho khách, rồi tính tiền xong nó lại tiếp tục đi vào xóm, vừa đi vừa gõ… Ai ăn xong cứ bỏ tô ở lề đường, một chút nó quay lại dọn. Những đêm trời mưa gió, tiếng gõ “xực tắc, xực tắc” cứ đều đều một giai điệu buồn buồn len lỏi vào từng xóm ngõ.

Xích lô máy, một phương tiện di chuyển tiện lợi một thời
Bạn bè một thuở
Phố xưa có những người bạn thời thơ ấu và những trò chơi tuổi nhỏ. Trẻ con bây giờ suốt ngày dán mắt vào tivi hay máy tính bảng, smart phone, chẳng đứa nào biết tạt lon, u mọi, trốn tìm, đá dế, chọi gà, bắn bi, đánh đáo, tạt khăng, tạt hình, dích hình, tạt vỏ bao thuốc lá, bật tường bằng những con thú nhựa… những trò chơi của tụi tôi hồi nhỏ. Ở đây tôi có những người bạn học chung, chơi chung với nhau từ nhỏ đến lớn, biết bao nhiêu kỷ niệm chẳng thể nào quên. Bạn bè trong xóm thì đông, nhưng gần gũi, thân thiết, gắn bó với nhau đến giờ chỉ có mấy đứa.
Tôi học chung với Nguyễn Văn Hải từ lớp 1 đến lớp 5 trường Tân Việt, tôi ở xóm dưới, còn Hải xóm trên, chơi với nhau tính đến nay đã hơn 50 năm.
Chưa thấy ai nhiệt tình với bạn bè như Hải, có việc gì cứ ới một tiếng là nó có mặt. Họp mặt anh em hiếm khi vắng nó. Ai cần gì, nó giúp được là làm đến nơi đến chốn, không nề hà, quản ngại. Đi ăn nhậu, cà phê cà pháo với anh em bao giờ nó cũng giành phần trả tiền.
Người ta thường bảo được chồng mất vợ hay được vợ mất chồng, còn nó được cả vợ lẫn chồng. Đến nhà nó chơi, lúc nào tụi tôi cũng được bà xã nó tiếp đãi chu đáo, ân cần.
U70 rồi, nghĩ rằng bạn sẽ ở đây sống hết quãng đời còn lại. Thế rồi con gái Hải ở nước ngoài bảo lãnh, “cá chuối đắm đuối vì con”, chẳng đặng đừng, hai vợ chồng nó phải bấm bụng ra đi. Không có cuộc chia ly nào không rơi nước mắt. Nghĩ vậy, nên trước ngày đi nó cứ dặn mọi người đừng ai đưa tiễn để nó đỡ nặng lòng. Hôm nó đi cả đêm tôi không ngủ, cứ hình dung ra cảnh trời tờ mờ sáng hai vợ chồng nó lặng lẽ ra khỏi nhà, khoá cổng khoá cửa, đứng nhìn ngắm ngôi nhà và xóm làng một lần nữa rồi tần ngần mãi trước khi lên đường. Biết rằng bạn ra đi để xum họp, đoàn tụ với gia đình, nhưng sao cứ buồn buồn.
Cũng là bạn cùng xóm, học chung trường, chung khối lớp ở bậc tiểu học, nhưng anh Tăng A Thi lại lớn hơn tôi hai tuổi. Thi có năng khiếu hội họa từ nhỏ, sau này anh học Cao đẳng Mỹ Thuật Gia Định (nay là Đại học Mỹ Thuật TP.HCM), rồi về làm họa sĩ thiết kế cho Phòng Văn hóa Thông tin quận 5. Anh em cùng cảnh nghèo khổ, hiểu ý và thân nhau lắm. Ngày trước lúc tôi chưa về Hóc Môn, anh Thi chưa bị bệnh, đi lại khó khăn, ngày nào anh em cũng gặp gỡ, cà phê ít nhất một lần, có ngày vài ba lượt.
10 năm trước, anh Thi bị tai biến liệt nửa người, chị Thương vợ anh, đang là hiệu phó một trường mẫu giáo, phải xin nghỉ hưu non ở nhà chăm sóc cho anh. Chăm sóc một người bệnh đã mệt, chăm sóc một người bị tai biến còn cực nhọc, vất vả hơn rất nhiều, nhưng chẳng bao giờ chị Thương than thở một lời. Lúc nào gặp cũng thấy chị vui vẻ, lạc quan. Tính chị vốn vậy. Chị vẫn hay đùa: “Mình đúng là có số làm nghề bảo mẫu. Hồi trước ở trường chăm các cháu, giờ về chăm chồng”. Đúng là chị chăm sóc có nghề, mỗi lần anh em đến thăm thấy anh Thi hồng hào, khỏe khoắn hơn và rất vui.
Cứ tưởng cuộc đời cứ bình thản trôi, để anh Thi sống nốt những ngày êm ả hạnh phúc còn lại, nhưng rồi anh ra đi sau một cơn bệnh hậu Covid. Vài năm sau, chị Thương cũng sang nước ngoài sống cùng con cháu, bỏ lại căn nhà cũ nhờ người thân trông coi.
Thời gian tựa cánh chim bay
Qua dần những tháng cùng ngày…
(Cung Tiến)
Bao nhiêu nước chảy qua cầu! Phố xưa giờ không còn gì dấu tích. Dáng em ngày nào cũng đã phai mờ, nhạt nhòa, khuất lấp theo bụi thời gian. Chỉ thỉnh thoảng trong những giấc mơ tôi lại nghe văng vẳng đâu đây tiếng vó ngựa thồ gõ nhịp đều đều trên đường phố vắng và cả tiếng “xực tắc, xực tắc” của thằng bé bán hủ tiếu gõ năm nào…
Xe hủ tíu gõ
THEO KIẾN TRÚC & ĐỜI SỐNG SỐ XUÂN ẤT TỴ 2025