Câu chuyện kiến trúc

Sân chơi (ngoài trời) dành cho trẻ em là một không gian quan trọng, có nhiều ý nghĩa đối với trẻ. Sân chơi giúp trẻ phát triển tích cực cả tinh thần và thể chất, rèn luyện nhiều kỹ năng cần thiết… Trong đô thị điều đó càng có ý nghĩa hơn, tuy nhiên thực tế thì… có rất nhiều vấn đề.

“Thứ nhất là chùa Đức La/Thứ nhì chùa Bổ, thứ ba chùa Tràng” (Đức La - Vĩnh Nghiêm, Bổ Đà, Kim Tràng). Bắc Giang và Bắc Ninh quả là vùng đất đậm chất truyền thống Việt với hệ thống đình, chùa, đền cổ xưa, tiêu biểu cho văn hóa và tín ngưỡng của nền văn minh châu thổ sông Hồng.

Là công trình giao thông, nên những cây cầu cần có hệ thống chiếu sáng là điều đương nhiên, cũng như những con đường.

Trường Cao đẳng Sư phạm Đà Lạt là một trong những kiến trúc độc đáo và nổi bậc của xứ hoa, mây và sương Đà Lạt.

Những bức ảnh chụp hồi đầu thế kỷ XX đến thập niên 1950, trong giai đoạn hình thành đô thị, tôi thấy Đà Lạt có màu xanh của cây lá, đồi cỏ và màu trắng của những biệt thự, dinh thự kiến trúc châu Âu thấp thoáng trong rừng. Dù đó là ảnh đen trắng.

Du khách tới Thanh Hóa, nếu đi thăm thành nhà Hồ và nếu tới cửa tây, sẽ được những người dân ở đây hồ hởi, nồng nhiệt giới thiệu đi thăm một ngôi nhà cổ. Đó là ngôi nhà của ông Phạm Ngọc Tùng, nằm cách cửa tây thành nhà Hồ chừng 200m.

Từ những ngày đầu của cuộc cách mạng công nghiệp thế kỷ trước, các văn hào đã dự đoán về một không gian tương lai, nơi máy móc có khả năng giao tiếp với con người và thế giới ảo phát triển vượt trội. Ngày nay, những thành tựu khoa học có sức ảnh hưởng toàn cầu như mạng internet, máy tính, điện thoại thông minh... đã và đang dần biến những giấc mơ đó thành sự thật. Tuy nhiên, chính chúng cũng khiến con người ngày càng vùi sâu vào thế giới cá nhân và ít tiếp xúc với nhau hơn. Với động lực sáng tạo ra các tác phẩm nghệ thuật giúp kết nối cộng đồng, các nghệ sĩ trên thế giới đã sử dụng chính những thành tựu công nghệ - kỹ thuật đó để tạo ra một hình thức nghệ thuật mới - dưới dạng những không gian có chức năng trao đổi, gắn kết và giao tiếp: đó chính là kiến trúc tương tác.

Đó là phát biểu của ông Nguyễn Quốc Thông, Phó chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam, Tổng biên tập Tạp chí Kiến trúc tại hội thảo “Bảo tồn Di sản đô thị” diễn ra tại TP. Hồ Chí Minh vừa qua, sau thành công của chương trình đã diễn ra vào tháng trước tại Hà Nội. Sự kiện lần này thu hút 250 kiến trúc sư, nhà phát triển, chuyên gia… cùng thảo luận. Ngoài những câu chuyện chuyên môn về công tác bảo tồn di sản, hội thảo còn đề cập đến rất nhiều khía cạnh đã và đang diễn ra trong lĩnh vực này, tại các đô thị lớn trên toàn thế giới nói chung, và tại Việt Nam nói riêng.

Vào dịp cuối tuần, theo chân giới trẻ TP.HCM đi đến các điểm vui chơi phổ biến, dường như tất cả đều đổ vào các trung tâm thương mại, phố đi bộ và vài công viên có tổ chức lễ hội, chợ phiên. Các hoạt động này đều mang tính chất mua sắm, hoặc đơn giản là “check in” lên mạng xã hội, hầu như không có bóng dáng sinh hoạt văn hóa nghệ thuật. Thực tế, TP.HCM đứng đầu cả nước về số lượng tụ điểm văn hóa, với 10 bảo tàng, 47 nhà văn hóa và 30 sân khấu biểu diễn, nhưng hệ thống này hầu như không nhận được hưởng ứng từ công chúng. Dù thành phố không thiếu nghệ sĩ trẻ, các trải nghiệm nghệ thuật nổi bật và các vở kịch hút khách, nhìn chung lại chưa tạo ra được sự cộng hưởng từ cả công chúng lẫn giới chuyên môn, khiến giới trẻ và du khách nước ngoài đều không có nơi vui chơi. Vấn đề then chốt chính là chất lượng của các không gian sinh hoạt nghệ thuật chưa đạt được ba tính chất: hiện đại, hữu ích và tương tác. Đây là quan niệm tích hợp và tương hỗ: tụ điểm văn hóa không chỉ phục vụ giới trẻ, dân chúng, mà còn đóng góp cho du lịch, cảnh quan, giáo dục và liên hệ trực tiếp đến việc nâng cấp cũng như kiến tạo hệ thống công trình công cộng, giúp thành phố trở thành một đô thị đáng sống.

Câu nói theo dạng ấy rặt mùi Đất Phương Nam, hiểu đơn giản là một thái độ có chừng mực, biết vậy để hành xử vậy, ví dụ như “có nhiêu xài nhiêu” tức là liệu cơm gắp mắm, chớ vung tay quá trán, biết vui sống với túi tiền của mình...

Đô thị TP. Hồ Chí Minh hiện đại vẫn không tách khỏi yếu tố sông nước tự nhiên. Thành phố này có khoảng 1.000 km sông, kênh rạch, theo đó, có nhiều khu vực thị dân quần cư lâu năm trong những khu nhà chòi tạm bợ. Đa số là thành phần dân cư lao động, đời sống thiếu thốn mọi mặt. Hình ảnh nhếch nhác như vẫn thấy ở các dãy nhà ven kênh Tẻ, kênh Đôi… một mặt gây tò mò cho du khách, nhưng mặt khác, lại khiến cho các nhà quy hoạch đau đầu với câu hỏi: nên giữ hay xóa trắng?

Trong bối cảnh kiến trúc Việt Nam hiện nay, Kiến trúc hình thái học có thể được sử dụng để tiếp nối tinh thần kiến trúc truyền thống nhờ yếu tố sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả. Bài viết kỳ này sẽ nêu rõ những dự đoán về ba chữ “Hiệu” mà Kiến trúc hình thái học có khả năng mang lại cho kiến trúc Việt Nam nếu được ứng dụng đúng cách và căn cơ. Dĩ nhiên, bên cạnh đó các kiến trúc sư chọn hướng đi theo xu thế kiến trúc hình thái học cũng có thể sẽ gặp phải nhiều thách thức, đòi hỏi ba chữ “Đổi” trong cả quá trình tư vấn - thiết kế - xây dựng.

Thời đại công nghệ phát triển từng ngày đang mang đến những thay đổi to lớn trên toàn thế giới, khi thế giới thực, thế giới ảo và trí tuệ nhân tạo đang ngày càng giao thoa, đan xen, tương tác với nhau. Bộ mặt kiến trúc thế giới tất nhiên cũng đã có nhiều thay đổi, dẫn đến sự ra đời của một trào lưu kiến trúc rất mới. Điều đáng ngạc nhiên là, trào lưu này lại có điểm tương đồng với những quan niệm kiến trúc truyền thống Á Đông, và cho thấy những tiềm năng có thể ứng dụng vào thị trường thiết kế Việt Nam. Ảnh hưởng rõ rệt nhất của trào lưu mới này chính là vai trò ngày càng quan trọng của yếu tố bền vững đối với nghề kiến trúc. Trong bối cảnh các yếu tố hợp lý, tiết kiệm, bảo vệ môi trường được đặt lên hàng đầu, việc kiến trúc Việt Nam tiến đến trào lưu kiến trúc mới này là kết quả của một dòng chảy tất yếu mà bài viết này muốn đề cập đến như là tính bền vững trong thiết kế kiến trúc ở một cái nhìn tổng hợp và khái quát hơn.

LTS: Tựa bài trên cũng chính là tựa đề của luận án tiến sĩ được KTS Vũ Thị Hồng Hạnh thực hiện và bảo vệ thành công tại Đại học Oxford Brookes (Anh). Nghiên cứu của chị đã trả lời một số câu hỏi như kênh rạch có ý nghĩa gì trong việc hình thành bản sắc đô thị của Sài Gòn - TP. Hồ Chí Minh? Có nên giải tỏa trắng đối với nhà ven kênh rạch? Làm sao để có thể bảo tồn mà vẫn xây dựng mới? Xin trân trọng giới thiệu bài viết của TS. KTS Vũ Thị Hồng Hạnh dành cho KT&ĐS Xuân 2017.

Buổi hẹn của KT&ĐS với ThS. KTS Dương Trọng Bình, Phó khoa Kiến trúc, Trưởng bộ môn Công nghiệp và Kỹ thuật kiến trúc, trường ĐH Kiến trúc TP. Hồ Chí Minh - phải điều chỉnh do KTS bận nhiều việc khác. Cuối cùng cuộc hẹn cũng chốt được vào buổi chiều cuối năm tại quán cà phê đối diện ĐH Kiến trúc.