Câu chuyện kiến trúc

Tạp chí KT&ĐS đặt tôi viết về đề tài tổ chức không gian sống thế nào để có thể có cuộc sống bình an trong chung cư. Đây là không gian sống đặc biệt ở chỗ nó có một không gian chung, có thể gọi là không gian của chúng ta bao trùm lên nhiều không gian riêng của từng cái tôi. Theo tôi, điều quan trọng đầu tiên là xử lý cái tôi giữa chúng ta, nếu chưa xử lý được cái đó thì những biện pháp kỹ thuật về thiết kế là hoàn toàn vô tác dụng.

Nói đến Khải hoàn môn, tôi thường nhớ đến cuốn tiểu thuyết ra đời năm 1945 của Erich Maria Remarque. Câu chuyện mở ra rất kinh điển: người đàn ông tha hương gặp một người đàn bà tha hương giữa một đại lộ mênh mông - mà vẫn va vào nhau!

Giữa lòng Sài Gòn có một khu phố với diện tích ước chừng 1km2, dân dã gọi là phố máy tính. Còn trong Từ điển Thành phố Sài Gòn – Hồ Chí Minh, chủ biên TS Lê Trung Hoa đã gọi khu phố này là phố tin học. Nay, tên gọi “phố máy tính” không còn nữa. Phố máy tính, một trong những con phố đã trở thành một ký ức Sài Gòn với thời gian xuất hiện thật ngắn ngủi. Để rồi, chúng lại lột xác và sắp thành một khu phố kinh doanh sản phẩm khác. Lại một ký ức mới xuất hiện.

Một Sài Gòn đã chuyển động, hiển nhiên rồi, từ bấy lâu, Sài Gòn vốn là một đô thị chưa bao giờ nghỉ ngơi. Nếu nhớ lại, có thể thấy chỉ khoảng vài chục năm gần đây, cứ lấy một thế hệ làm chuẩn, những người sinh ra từ những năm 70, sẽ thấy các khoảng trống của Sài Gòn, về mặt đô thị, đã được lấp đầy như thế nào. Nhưng còn những khoảng trống khác, trong tâm hồn của một thế hệ đã được sinh ra và lớn lên ở Sài Gòn những năm cuối thế kỷ 20, thì lại là miên man những câu chuyện, về một Sài Gòn vẫn đang tự mình xây dựng và phát triển trong ký ức của một thế hệ mới.

Với tôi, cái tên Hoà Bình, nghe thật chẳng có gì gợi cảm cả. Vì Hoà Bình, vốn trừu tượng và hay bị người ta lôi ra để rao giảng, để trả lời như một bài ca cũ. Nhưng lần này ra Hà Nội, bạn bảo tôi nhất định phải lên Hoà Bình.

Một năm làm việc mới lại đến với không ít ngổn ngang và ưu tư của những ai hành nghề kiến trúc – xây dựng trong bối cảnh thị trường bất động sản và dịch vụ liên quan chìm lắng khá lâu. Nhưng như bản nhạc có đoạn trầm đoạn bổng, có lúc ngừng nghỉ lắng đọng bên cạnh cao trào sôi động, khoảng thời gian đầu năm cũng là dịp thích hợp để những nhà chuyên môn trẻ tuổi trải lòng tâm sự về bản thân với các góc nhìn riêng trong nghề nghiệp và xã hội.

Bạn có suýt soa trước một loạt “biệt thự Tây” đa dạng ở khu Ba Đình - Hà Nội, phần lớn hiện giờ là trụ sở các sứ quán nước ngoài? Có thích thú chụp ảnh trước kiến trúc Dinh Xã Tây - nay là trụ sở UBND TP.HCM? Có tò mò khám phá ga Đà Lạt nho nhỏ xinh xinh? Có ngạc nhiên khi thấy những kiến trúc châu Âu đã có từ hai thế kỷ trước trên đất Việt?

Trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội là di sản thứ 6 của Việt Nam được UNESCO công nhận; sau vịnh Hạ Long, vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng (di sản thiên nhiên), quần thể di tích cố đô Huế, phố cổ Hội An, Thánh địa Mỹ Sơn (di sản văn hóa). Không kỳ vĩ lớn lao, không đẹp đẽ rực rỡ; song di sản Hoàng thành Thăng Long có một giá trị đặc biệt mà những di sản khác ở Việt Nam không có - đó là giá trị văn hóa - lịch sử của chiều dài ngàn năm.

Trong tình trạng suy kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên, mức độ ô nhiễm môi trường liên tục gia tăng, kiến trúc xanh hay còn gọi là kiến trúc sinh thái đã trở thành trào lưu xây dựng “lành mạnh” với những ưu thế về giảm thiểu tác động lên môi trường và tái thiết lập lại cho con người một thói quen sống tốt đẹp hơn: trân trọng và hài hòa cùng tự nhiên. Câu chuyện về kiến trúc xanh không chỉ gói gọn trong những giải pháp tiết kiệm năng lượng, trong cách thiết kế trọng gỗ đá hơn xi măng cốt thép mà còn nhấn mạnh một quan điểm hành nghề đầy tính nhân văn và ý thức: đó là sự tử tế.

Có một công trình kiến trúc đầy ý nghĩa đã đạt giải bạc với thể loại kiến trúc công cộng của Giải thưởng Kiến trúc thành phố Hồ Chí Minh năm 2017. Đó là Trung tâm y tế thị trấn Trường Sa do KTS Nguyễn Ngọc Dũng và các cộng sự thiết kế.

LTS: Nghị quyết 54/2017/QH14 về thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù phát triển thành phố Hồ Chí Minh vừa được Quốc hội thông qua ngày 24.11.2017 được đánh giá “là một quyết sách quốc gia đột phá, đồng bộ, kịp thời để phát triển thành phố nhanh hơn, bền vững hơn vì cả nước”. Nghị quyết này là kết quả một quá trình nỗ lực nhiều năm của nhân dân và lãnh đạo thành phố. Thực ra trong quá khứ, đã có không ít lần thành phố năng động tìm giải pháp đột phá để phát triển. Nhân dịp xuân Mậu Tuất, trân trọng giới thiệu bài viết của TS. KTS Lê Văn Năm, người từng làm phó chủ nhiệm rồi chủ nhiệm Ủy ban Xây dựng cơ bản; giám đốc Sở Xây dựng (1979-1992); Kiến trúc sư trưởng thành phố Hồ Chí Minh (1992-2001) kể về những công trình đột phá của thành phố chúng ta.

Vài năm qua tôi có dịp đi đến một số thành phố ở các quốc gia châu Âu như Đức, Ba Lan, Bỉ, Hà Lan, Áo, Cộng hòa Séc, Slovakia, Hungary, Nga… và nhiều nhất là Pháp. Đó là các thành phố du lịch nổi tiếng, không chỉ vì ở trung tâm của châu Âu mà còn vì, và quan trọng hơn, là những thành phố “di sản văn hóa”.

Di sản văn hóa là một bộ phận quan trọng của nền văn hóa dân tộc. Đối với cuộc sống ngày nay di sản văn hóa được coi như mang một sứ mệnh tinh thần của thời quá khứ, là bằng chứng sinh động của truyền thống đã có từ hàng ngàn năm của dân tộc.

Cuộc phỏng vấn trước thềm năm mới của KT&ĐS với KTS Nguyễn Trường Lưu, Chủ tịch Hội Kiến trúc sư thành phố Hồ Chí Minh bắt đầu từ bài báo trên Tuổi Trẻ xuất bản trong ngày đi làm đầu tiên của năm 2018: “30 năm vẫn đau đáu câu hỏi ‘Thế nào là sự tử tế”. Bài báo nhắc lại Chuyện tử tế của đạo diễn Trần Văn Thủy được công chiếu từ 1987 và viết: “Bộ phim đã đặt ra một câu tưởng chừng rất đơn giản nhưng không dễ trả lời với cả nhân loại, chứ không riêng gì với người Việt Nam: ‘Thế nào là sự tử tế?”.

Có thể nói khoảng thời gian 2 năm qua là “thời” của các công trình vừa và nhỏ với nhiều tìm tòi và dấu ấn riêng. Xét khoanh vùng trong kiến trúc và nội thất nhà ở, đó là những điểm sáng đáng quan tâm. Tuy chưa hình thành rõ nét thành trào lưu, vẫn có thể chiêm nghiệm đôi điều thuộc về hiện tượng, phong cách, hay đơn giản hơn là những biểu hiện sáng tạo tích cực, dù đơn lẻ nhưng vẫn đem lại một số dự báo đáng lưu tâm bên thềm năm mới.