Thượng Hải, đô thị lớn với nhiều thách thức
Với dân số hơn 23 triệu người, Thượng Hải là một trong những siêu đô thị phát triển nhanh nhất thế giới. Đi cùng tốc độ phát triển là những thách thức gay gắt về môi trường: Chất lượng không khí suy giảm, hiệu ứng đảo nhiệt đô thị, khan hiếm tài nguyên nước và không gian công cộng ngày càng thu hẹp.
Trước thực trạng đó, chính quyền Trung Quốc đặt ra mục tiêu dài hạn: Vừa duy trì đà tăng trưởng, vừa tìm giải pháp đô thị hóa bền vững. Trong vai trò thành phố tiên phong, Thượng Hải trở thành nơi thử nghiệm những dự án kết hợp giữa phát triển và bảo tồn, giữa con người với thiên nhiên.
Từ nhà máy thép đến công viên văn hóa xanh
Khu vực xây dựng Vườn Nhà kính từng là tổ hợp công nghiệp nặng, bao gồm nhà máy nhiệt điện than và xưởng luyện thép. Sau Expo 2010, nơi đây được quy hoạch lại nhằm tạo ra một không gian công cộng có giá trị sinh thái, giáo dục và văn hóa.
Điểm đặc biệt của dự án là giữ lại kết cấu thép của hội trường công nghiệp cũ, đồng thời chèn vào các gian trưng bày mang ngôn ngữ hữu cơ mềm mại, sinh động. Sự tương phản giữa cũ và mới không tạo ra xung đột, mà ngược lại, làm nổi bật tinh thần tái sinh và đối thoại với lịch sử.
Giải pháp này còn như một tuyên ngôn về kiến trúc đô thị: Thay vì phá bỏ, hãy chuyển hóa; Thay vì tạo mới từ đầu, hãy lắng nghe ký ức của không gian và đưa nó vào đời sống đương đại.
Không gian triển lãm ba gian giữa lòng thành phố
Công trình được tổ chức xoay quanh một lối vào trung tâm, dẫn dắt du khách đến ba gian triển lãm riêng biệt - mỗi gian là một lát cắt của hệ sinh thái toàn cầu, được tái hiện sinh động bằng ngôn ngữ kiến trúc và cảnh quan.
Gian triển lãm đầu tiên mở ra khung cảnh khô cằn của sa mạc - nơi cát, đá và thảm thực vật chịu hạn được bố trí chân thực, gợi lên hình ảnh của những môi trường sống đang bị đe dọa bởi biến đổi khí hậu.
Trái ngược hoàn toàn, gian thứ hai đưa người xem lạc vào sắc xanh rậm rạp của rừng mưa nhiệt đới, với độ ẩm cao, ánh sáng dịu và hệ thực vật đa dạng - tái hiện một trong những hệ sinh thái giàu sức sống nhất trên Trái đất.
Cuối cùng, gian thứ ba gây ấn tượng bởi những vườn hoa thẳng đứng - vừa là không gian trưng bày nghệ thuật thực vật, vừa có khả năng biến đổi linh hoạt để phục vụ các triển lãm chuyên đề theo mùa.
Từ tầng thượng phía trên ba gian triển lãm, du khách có thể phóng tầm mắt bao quát toàn cảnh công viên, chiêm ngưỡng sự giao thoa hài hòa giữa kiến trúc đương đại và không gian xanh bao quanh. Ở trung tâm công trình - tại điểm giao giữa lối vào và ba gian nhà kính - một kết cấu thép mở tạo ra vùng lưu thông kết nối các khu vực chức năng với nhau và với thiên nhiên rộng lớn.
Kiến trúc bền vững - Thiết kế hướng đến cân bằng năng lượng
Một trong những thách thức lớn nhất đối với các công trình nhà kính là mức tiêu hao năng lượng để duy trì nhiệt độ, độ ẩm và ánh sáng phù hợp cho thực vật. Với mục tiêu hướng đến một công trình “gần như không tiêu thụ năng lượng”, đội ngũ thiết kế đã đưa ra hàng loạt giải pháp thông minh, đồng thời cân bằng giữa kỹ thuật và giá trị thẩm mỹ.
Thay vì sử dụng kính hai lớp - vốn phổ biến trong các công trình tiết kiệm năng lượng - công trình chọn kính đơn. Bởi lẽ, mặc dù kính hai lớp có khả năng cách nhiệt tốt hơn, nhưng lại cản trở ánh sáng tự nhiên, khiến công trình phải bổ sung thêm hệ thống chiếu sáng nhân tạo cho cây trồng. Giải pháp dùng kính đơn vừa cho phép cây hấp thụ đủ ánh sáng để quang hợp, vừa giảm thiểu năng lượng vận hành, định hình một hướng đi thực tế và bền vững cho thiết kế nhà kính trong tương lai.
Bên cạnh đó, hệ thống cửa sổ mái có thể điều chỉnh linh hoạt theo thời tiết, tận dụng luồng không khí tự nhiên để thông gió và làm mát thụ động. Nhờ vậy, môi trường bên trong luôn được duy trì ổn định mà không phụ thuộc vào điều hòa cơ học.
Đặc biệt, hồ nước bên cạnh các gian triển lãm không chỉ có chức năng cảnh quan mà còn là một “kho năng lượng mặt trời” thông minh. Các tấm pin được lắp đặt ngay dưới mặt nước, vừa giúp làm mát tự nhiên, vừa tối ưu hiệu suất thu năng lượng mà vẫn giữ nguyên vẻ trong trẻo, yên tĩnh của cảnh quan xung quanh.
Những giải pháp này cho thấy: Bền vững không nhất thiết phải đi kèm công nghệ phức tạp. Đôi khi, sự tối giản trong vật liệu và cách tận dụng điều kiện tự nhiên mới chính là chìa khóa cho một công trình hiệu quả và có trách nhiệm với môi trường.
Tên công trình: Vườn Nhà kính - Công viên Văn hóa Expo
Địa điểm: Thượng Hải, Trung Quốc
Diện tích: 47.000m²
Đơn vị thiết kế: Delugan Meissl Associated Architects
Năm hoàn thành: 2024
Theo Kiến trúc & Đời sống số 226