Chuyện những người đi sớm về trễ: Phần 3: Dấu ấn sửa nhà?

Lượt xem: 7638
25/9/2018 0:00 - Chuyên đề
Tác giả: Kiến trúc & Đời sống - Bài KTS Huân Tú ảnh Trường Ân

Có một quy luật mang tính “đến hẹn lại lên” lâu nay mà ai cũng thừa nhận dù lắm lúc không giải thích được vì sao, đó là cuối năm luôn rộ chuyện sửa nhà! Sửa nhà ăn tết, sửa nhà để ra giêng cho con cái dựng vợ gả chồng, hay sửa nhà vì trong năm không có lúc nào sửa... luôn thành dịp để thợ thầy tấp nập chạy đầu này xoay đầu kia. Đến mức có người cảm thán, sao cứ nhè cuối năm, ngoài đường thì đào, trong nhà thì đập?

 

 

Hầu như mọi quán xá, cửa hàng danh tiếng ở khu trung tâm đều là những công trình sửa chữa tân trang với muôn mặt sáng tạo trong giải pháp xử lý nội thất
 
Và với giới làm nghề kiến trúc - nội thất không phải ai cũng hiểu, cũng thích công việc mang tính thời vụ này, cho dù đó đúng là nghề của mình: từ sửa quán xá đến nâng cấp căn hộ, sửa nhà nhỏ đến dọn văn phòng. Đành rằng có việc đúng nghề, có thêm thu nhập, nhưng cũng khiến cho công việc của người làm nội thất theo đó mà nhiều vui buồn, chua ngọt khác nhau...
 
Sửa không hẳn vì sai
Ngôi nhà nhỏ của cha mẹ người viết bài này ở ít nhất đã qua 3 lần (đại - trung - tiểu) tu sửa mà... vẫn vậy. Lần nào sửa xong cũng có người đến khen là... trông hay hơn lần sửa trước(!?). Nghĩa là chuyện cả gia chủ lẫn người chuyên môn cùng nhau “rút kinh nghiệm” vẫn diễn ra dài dài khi sửa nhà, để rồi cứ đến cuối năm cũ đầu năm mới tôi lại thấy cha mẹ mình nhìn nhìn ngó ngó xem... nhà mình có chỗ nào cần sửa không nhỉ? Sửa riết đâm ghiền, hay dư tiền thì mang nhà ra sửa? Không phải vậy, nếu đặt “ván bài lật ngửa” rạch ròi hai việc xây mới và sửa nhà ra trước mặt giới chuyên môn cũng như gia chủ, tôi đoan chắc đa số sẽ chọn xây mới! Ít ra khi xây mới sẽ không phải đo vẽ lại hiện trạng từng chút một, không phải làm thẩm định kết cấu xem còn khả năng sử dụng bao nhiêu, hoặc không phải bóc tách chi li (mà thực tế không thể tính chính xác được khi sửa nhà) xem cái gì giữ lại, cái gì đập bỏ như trường hợp làm công trình cải tạo sửa chữa. 
Và cũng đừng nghĩ có sai rồi mới sửa, vì chuyện đúng sai trong nhà cửa chưa hẳn rạch ròi bằng chuyện cũ mới, chuyện ý thích cá nhân hoặc chạy theo đám đông. Ai thuê mặt bằng để kinh doanh hay để ở dù ít nhiều mới vào cũng phải sửa chữa. Khi gia chủ mua căn hộ dưới dạng xây thô, việc sửa chữa để hoàn thiện nội thất theo ý mình cũng là điều bắt buộc, vấn đề là làm ra sao, làm thế nào và mức đầu tư của gia chủ là bao nhiêu. Có cái thay đổi hoàn toàn, có cái giữ lại tối đa, và không chỉ sửa nhà xong là xong. Bởi tân trang nhà cửa xét về mặt tâm lý luôn là nhu cầu làm mới lại không gian, nhất là vào dịp cuối năm, khi nội thất trải qua nhiều xê dịch thay đổi xuống sắc. Ít thì thay bóng đèn, treo rèm cửa, sửa toa lét. Nhiều thì đập chỗ nọ bỏ chỗ kia, có khi lúc đầu tính sửa nho nhỏ chút xíu thôi mà cuối cùng thành ra... đại phẫu. “Nếu có tiền nhiều thì đã làm mới rồi, không phải sửa lắt nhắt thế này” là lập luận quen thuộc của các gia chủ làm nhà cải tạo. Nhưng thực ra khi trở thành người trong cuộc (gia chủ, thiết kế, thi công) mới hiểu thêm nhiều lý do để sửa nhà không chỉ nằm ở chuyện kinh phí hay có gì đó sai mới phải sửa. Tạm gom các nguyên do sửa nhà theo 3 nhóm: sửa vì tính thời điểm, sự kiện lễ tết; sửa mang tính bảo trì để giữ chất lượng nhà theo từng năm, và sửa vì... thích sửa vậy thôi!
 
Căn hộ chung cư luôn phải sửa chữa, thêm bớt, đóng đồ nội thất... khi dọn vào ở
 
Sửa nhà không nhất thiết phải biến đổi hoàn toàn không gian, mà là khéo tốt khoe xấu che, và giữ được những nét đặc trưng trong sinh hoạt của gia chủ
 
Sửa nhà ít ngọt nhiều chua
Tôi biết nhiều gia chủ cũng như cha mẹ tôi, chưa chắc đã đủ tiền xây nhà mới, hay lúc đủ tiền thì chưa chắc muốn phá bỏ những không gian vốn đã thân quen kỷ niệm. “Ăn nhiều chứ ở hết bao nhiêu” với lập luận ấy người ta sẽ còn cải tạo tân trang nhà cửa dài dài và nhà cải tạo sẽ vẫn tiếp tục đặt ra các bài toán “chua” cho kiến trúc sư. Đó là việc tính thiết kế phí ra sao, dự toán bóc tách phần hiện hữu - phần tháo dỡ gia cố - phần làm mới… thế nào, hạ tầng kỹ thuật và điều kiện thực tế có thi công thuận lợi, có ảnh hưởng nhà lân cận không... Tôi vẫn nhớ lúc cha tôi đuổi hết thợ ra về vì không chịu nổi cái cảnh “xắn quần bước qua” đống vật liệu ngổn ngang giữa nhà trong suốt thời gian sửa chữa. Sống chung với công trình cải tạo luôn có nhiều nỗi khổ, bởi gia chủ phải thường xuyên tiếp xúc với công trình hơn là xây nhà mới, dễ thay đổi ý kiến, lại thêm mệt mỏi lo chuyện vật tư, nước nôi, đèn đóm cho thợ thầy. Tôi thường xuyên khuyên các gia chủ làm nhà kiểu tân trang: hãy cố gắng để nhà chuyên môn “nấu xong dọn ra” đã, nếu càng tham gia ý kiến nhiều trong khi nhà chuyên môn đang sửa nhà thì càng làm khó họ hơn. Có lẽ do “ghét của nào trời trao của đó” nên tôi càng... dính vào sửa nhà nhiều, từ nhà mình cho đến nhà của khách hàng, tới mức tôi phải tìm hiểu ở các công trình cải tạo để thấy cái hay cái khôn ló ra từ trong cái khó cái gò bó như thế nào.
Xây nhà mới, suy cho cùng vẫn thuận lợi dễ dàng hơn sửa nhà cũ. Nhà được tân trang mà “ve sầu thoát xác” thì quả thật giỏi. Nhưng “thoát” đến mức nào, bởi thoát được hết thì thành ra... lại xây mới mất rồi. Tôi tạm đưa ra những quan hệ cho tiêu chuẩn sửa chữa nhà (chiếu theo 4 tiêu chí của kiến trúc) cần đạt được như sau:
 

Nhà hát Lớn Hà Nội, dấu ấn một công trình sửa chữa rất kỳ công và thành công trong bảo tồn, tôn tạo

- Thích dụng: Giữ được tối đa phần hiện trạng cũ mà vẫn đáp ứng tối đa công năng nhu cầu mới. Cái này cứ nhìn bản vẽ là thấy. Từ không gian hiện trạng bố trí thiếu hợp lý mà chuyển sang không gian cải tạo hợp lý hơn dù diện tích vẫn thế, đó chính là cái tài của người thiết kế. 
- Bền vững: Phụ thuộc nhiều vào kết cấu, vật liệu cũ mà vẫn đảm bảo an toàn, gia tăng niên hạn công trình, không ảnh hưởng nhà lân cận. Nếu sửa nhà mà đập tường này cắt dầm kia, hay nâng tầng hoặc lột mái... thì theo tôi là dạng làm công trình mới trên bộ khung cũ. Khi sửa nhà mà phải có kỷ sư kết cấu tham gia thẩm định và gia cố thì người thiết kế nội thất phải biết lùi một bước, đảm bảo tính an toàn, chắc chắn, và gia giảm ý tưởng của mình cho hợp với cấu trúc không gian.
- Kinh tế: Giảm thiểu chi phí (nhất là ở phần thô, đập phá tháo dỡ) mà tăng nhiều lợi ích (hiệu quả khai thác không gian, tổng mức chi phí ít hơn xây mới cùng diện tích, rút ngắn thời gian thi công). Yếu tố kinh tế còn nằm ở cách sử dụng vật liệu, tận dụng cái cũ bao nhiêu phần, đưa vật liệu mới vào bao nhiêu phần. Với gia chủ thiên về hoài niệm nhà cũ (mà thường những người này không thích đập ra xây mới) thì tính kinh tế hầu như là quan trọng nhất khi họ luôn nhìn nhận giá trị của nhà cũ, đồ cũ là... vô giá! 
- Thẩm mỹ: Vẫn ruột ấy mà thay được vỏ mới, dựa trên cơ cấu sẵn có hoặc vẻ xưa cũ mà tạo thêm được nét đẹp mới, ấy là tài năng của người thiết kế sửa chữa. Tôi đã từng bước vào nhiều công trình sửa chữa theo lối “đại phẫu, đập mặt làm lại” mà dáng dấp và hồn vía của ngôi nhà cũ biến mất hoàn toàn, chỉ giữ lại hệ kết cấu chung chung. Theo tôi, công trình kiểu đó không thành công về mặt thẩm mỹ và văn hóa kiến trúc, vì chẳng níu giữ gì, gợi nhắc được chút gì dấu ấn “before - after”, chỉ là dạng công trình tận dụng được bộ khung mà thôi. 
Nếu làm được vậy, “bữa tiệc sửa nhà” quả thực sẽ rất “chua”, nhưng đó là cái chua để hướng đến hương vị chiến thắng ngọt ngào về sau, để không phải sửa tới sửa lui nữa. Với người thiết kế “thích chua hơn hảo ngọt” thì công trình cải tạo luôn là một hấp lực khó cưỡng lại bởi những thách thúc và thành quả lột xác thú vị khi làm xong. Có thể kể đến bảo tàng Orsay ở Paris được cải tạo lại từ một ga xe lửa cũ, hay cửa hàng thời trang cao cấp Prada ở Broadway, New York do kiến trúc sư lừng danh Rem Koolhaas sửa chữa, đều thuộc dạng rất “chua” vì sức ép buộc phải thành công từ phía chủ đầu tư khá lớn. Hoặc ngay ở Việt Nam ta, kiến trúc sư Hồ Thiệu Trị đã đặt dấu ấn của mình với việc cải tạo Nhà hát Lớn Hà Nội, một công trình phục cổ đầy gian nan. Liệu các kiến trúc sư trẻ hôm nay mê bay bổng với công trình làm mới có đủ dũng cảm (chứ chưa nói đủ khả năng) để đảm nhận không? Câu trả lời có lẽ nằm ở vấn đề học hỏi kinh nghiệm “Họ đã làm điều đó như thế nào”, làm cái việc sửa chữa nhỏ lẻ mà ai hành nghề trang trí nội thất cũng từng phải trải qua. Với thực trạng đô thị hiện nay luôn tồn tại đan xen cũ - mới từ quy hoạch đến kiến trúc với rất nhiều bất cập cần chỉnh trang mỗi ngày, không dễ tìm công trình mới để làm thoải mái, trong khi nhu cầu tân trang sửa chữa thì luôn tăng theo thời gian. Thôi thì tôi quay về… sửa nhà mình vậy, ít nhất cũng là sửa nhà đón tết cho đẹp hơn. 
 
Không lẽ tất cả những ngôi nhà cũ đều chỉ có một giải pháp duy nhất là đập bỏ đi xây mới lại hoàn toàn? 
 
Theo TC Kiến Trúc & Đời Sống số 139