Mặc dù có khung pháp lý là hệ thống các bộ luật liên quan đến công tác bảo tồn nhưng việc áp dụng vào thực tế vẫn còn nhiều bất cập
Hội thảo do UBND TPHCM phối hợp với hội Kiến trúc sư TP.HCM tổ chức với sự tham gia của các nhà nghiên cứu, các chuyên gia trong lĩnh vực quy hoạch, kiến trúc.
Phát biểu khai mạc tại hội thảo, chủ tịch hội Kiến trúc sư Việt Nam Nguyễn Tấn Vạn cho biết: “Đô thị Sài Gòn – TP.HCM với 300 năm phát triển chắc chắn đang tồn tại một quỹ di sản kiến trúc hết sức đồ sộ và quý giá cần được cộng đồng biết đến, bảo vệ và khai thác. Ngoài ra, với một đô thị mang dấu ấn sông nước, đặc trưng của vùng đất Nam bộ, nhưng sống bằng kỹ thương, rõ ràng đô thị này có đặc trưng văn hoá khá độc đáo.
Từng là giám đốc sở Quy hoạch kiến trúc TP.HCM trong một thời gian dài, PGS.TS Nguyễn Trọng Hoà đánh giá, việc bảo tồn những công trình kiến trúc có giá trị tại TP.HCM hiện đang gặp nhiều khó khăn do mâu thuẫn giữa nhu cầu phát triển đô thị và bảo tồn cảnh quan kiến trúc vẫn chưa được giải quyết hợp lý. Áp lực giải quyết tăng trưởng kinh tế trong quá trình phát triển đô thị đã lấn át công tác bảo tồn cảnh quan kiến trúc. Điều này có thể thấy qua các trường hợp cụ thể như xây dựng công trình cao tầng ở các khu vực cảnh quan kiến trúc tiêu biểu của thành phố, hay phá bỏ các biệt thự có kiến trúc đặc sắc thay vào đó là các cao ốc.
Cũng theo ông Hoà, mặc dù có khung pháp lý là hệ thống các bộ luật liên quan đến công tác bảo tồn cảnh quan kiến trúc như luật Xây dựng, luật Quy hoạch đô thị, luật Di sản… nhưng việc áp dụng vào thực tế vẫn còn nhiều bất cập. Thành phố còn chậm trễ trong việc xây dựng và ban hành Quy chế quản lý cảnh quan kiến trúc đã dẫn đến sự “biến mất”, thay đổi cảnh quan kiến trúc trong thời gian gần đây khá nhanh. Các cấp chính quyền, các ngành chức năng vẫn còn phải giải quyết từng trường hợp cụ thể do chưa có khung pháp lý hoàn chỉnh như các trường hợp: ụ tàu Ba Son, trường Lê Quý Đôn, cụm Nhà khách Chính phủ số 1 Lý Thái Tổ…
KTS Ngô Viết Nam Sơn cho rằng, người ta thường lầm tưởng là bảo tồn không đem lại lợi ích kinh tế, nhưng kinh nghiệm thực tế tại các nước cho thấy, ngoài ý nghĩa văn hoá xã hội, lợi ích đem lại từ nguồn thu du lịch thương mại thường rất cao khi có chiến lược bảo tồn đúng đắn.
Theo ông, các nhà đầu tư thiên về “tư duy mét vuông” không phải băn khoăn lợi nhuận có kém đi chăng so với việc phá bỏ công trình cổ để xây nhà cao tầng, nếu như họ đi thăm và học được bài học thành công của ba khu trung tâm lịch sử nổi tiếng: khu Xintiandi Thượng Hải, khu phố cổ trung tâm Montréal, Paris. Các khu trung tâm lịch sử nổi tiếng này có một số điểm chung, là thường được tổ chức như những khu vực dịch vụ và giao tiếp xã hội đa chức năng. Các công trình và cảnh quan lịch sử được bảo tồn, nhưng nội dung sinh hoạt của khu vực được tổ chức lại rất phong phú, từ quán càphê, nhà hàng, cửa hàng các loại, cho đến các bảo tàng, nhà triển lãm, sân khấu nhỏ, khu sinh hoạt văn nghệ ngoài trời, chợ đêm, festival… Tổng thu nhập đem về cho nhà đầu tư cũng như cho thành phố từ doanh số bán hàng và cung ứng dịch vụ các loại, sự gia tăng giá trị địa ốc và giá trị văn hoá du lịch… tỷ lệ thuận với sự gia tăng thuế tiêu thụ, thuế thu nhập cá nhân, thuế nhà đất… của những nơi này, chiếm một tỷ lệ không nhỏ trong việc đóng góp cho việc phát triển kinh tế của thành phố và cả nước.
Ngoài ra, để khuyến khích sự hưởng ứng, người dân cũng có thể được hưởng chính sách ưu đãi đặc biệt khi bảo tồn hoặc cải tạo theo các quy định hướng dẫn trong chu vi trung tâm lịch sử. Ở Mỹ, từ 10 – 20% chi phí bỏ ra cho việc cải tạo duy tu, nếu theo đúng quy định trong khu vực bảo tồn lịch sử, thì có thể được tính khấu trừ vào thuế thu nhập của chủ đầu tư, theo chương trình ưu đãi thuế liên bang trong bảo tồn lịch sử.
KTS Nguyễn Tấn Vạn, chủ tịch hội Kiến trúc sư Việt Nam cho rằng, muốn làm tốt được công tác bảo tồn thì chúng ta nên bắt đầu từ cái đơn giản là: trong kho tàng di sản kiến trúc đô thị, chúng ta phải xác định được cần bảo tồn công trình nào, quần thể nào, kiến trúc nào… và bảo tồn những công trình ấy trên cơ sở tiêu chí nào?
Theo TC Kiến Trúc & Đời Sống số 80-81