1. Ngôi nhà đã chứng kiến tuổi thơ, thanh xuân của chị em tôi, những niềm vui hạnh phúc và cả những sóng gió, những mất mát của gia đình… Còn tôi qua nhiều năm mê mải chốn thị thành, căn nhà ấy đã xuống cấp trầm trọng. Bây giờ, khi về hưu tôi mới trở về thực hiện điều bao năm ấp ủ: sửa lại mái nhà cũ kỹ, dột nát đó làm chốn điền viên cho tuổi xế chiều.
2. Khi quê ngoại có chủ trương hiện đại hóa nông thôn, đất nhà tôi bỗng bị thu hẹp lại. Nhưng cả vùng lại có một con đường đi sạch sẽ rộng rãi. Con đường mòn nhỏ đầy bùn đất mỗi khi trời mưa trơn té lấm lem không còn nữa mà thay vào đó là con đường bê tông lớn. Vì thế nhà ai cũng phải cố gắng xây hàng rào, làm cổng cho đàng hoàng. Có những buổi hoàng hôn tím với những vạt nắng thật đẹp, trong không gian tiếng chim hót gọi nhau về tổ khiến cho lòng tôi nôn nao. Đứng ở đầu con đường nhìn ra xa bỗng tất cả quá khứ thân thương dội về khiến cho lòng người xao xuyến rung rưng. Cảm giác như nghe thấy, tiếng gọi nhau í ới của chị em tôi ngày xưa như còn vang vọng đâu đây. Thế mới biết chốn xưa thật nao lòng và quê mẹ thật thiêng liêng…
3. Khi sửa chữa ngôi nhà, tôi không muốn thay đổi nhiều mà muốn giữ lại những gì có thể gợi nhớ kỷ niệm xưa như những bộ bàn ghế cũ, tủ ly, tủ quần áo, bàn thờ thiên, bàn thờ má và chị tôi… Đặc biệt là cái sàn nước cũ làm bằng những cây dừa ghép trên cái mương ngay trước cửa nhà. Những cơn mưa lớn và kéo dài ở miền Tây Nam bộ khiến người đi rất dễ té ngã vì trơn trượt, đến nay nó được thay bằng bậc thang bê tông. Nơi ấy chị em tôi thường tắm vào những lúc nuớc lớn, tràn bờ. Má tôi thì rửa chén, giặt đồ. Có một lần đứa cháu họ tôi bị lọt mương suýt chết đuối ở đó. Giờ nó đã trưởng thành, mỗi lần về chơi, nhìn lại chỗ đó, nó mỉm cười bảo: “Con thích nhất chỗ này, Năm giữ nó cho con nhe”.
Con sông nhỏ tuổi thơ ta đã tắm
Vẫn còn đây nước chẳng đổi dòng
Hoa lục bình tím cả bờ sông
(Trở về quê nội - Lê Anh Xuân)
4. Điều quan trọng thiêng liêng nhất tôi đã làm khi cải tạo khu vườn nhà là xây lại những ngôi mộ của người thân và quy hoạch thành khu mộ gia đình. Có những ngôi mộ từ trước 1954, có những ngôi mộ mới sau này, được làm lại một cách đàng hoàng hơn. Nay có cổng và hàng rào tách biệt với khu vườn cây ăn trái. Một cách tri ân với tổ tiên, ông bà và cũng là cách để con cháu nhìn thấy mà hiểu và trân trong văn hóa cội nguồn dân tộc. Má tôi thường kể về một ngôi mộ ông Hai của tôi đã hy sinh vì bảo vệ cậu ruột tôi - một người cộng sản khi giăc Pháp càn vào. Bọn chúng bắn chết và thiêu cháy ông ngay tại căn nhà này. Bây giờ ông nằm yên nghỉ trên mảnh đất quê hương, bên cạnh con cháu là má tôi, cậu tôi và chị tôi…
5. Tôi không thay đổi gì nhiều cho ngôi nhà mà chỉ nâng cấp nó lên và trang trí theo ý thích cá nhân phù hợp với cuộc sống của địa phương. Mái ngói xưa dột nát quá nhiều, được thay bằng tôn giả ngói phù hợp với kinh phí và cuộc sống hiện đại. Sân nhà được lót gạch và che mái cho hợp với nắng mưa của miền Tây Nam bộ Trong nhà có một phòng khách, một phòng ngủ, hai phòng vệ sinh với căn gác xép xinh xắn và một căn bếp nhỏ. Tôi cũng làm thêm một cái chòi nghỉ mát trên cái ao nhỏ trước sân nhà, là chốn đọc sách và nghỉ trưa thật mát mẻ dưới bóng mát của những cây dừa xiêm. Tất cả phù hợp với nhu cầu đơn giản nhất của cuộc sống. Mỗi sáng sớm thức dậy nghe tiếng chim hót bên hiên nhà trên hàng cây bưởi da xanh, trên hàng dừa xiêm lùn xanh mà thấy cuộc sống thật an yên.
Sóng nước quê hương dào dạt chảy về khơi
Chở những kỷ niệm xưa, chìm lắng bốn phương trời
Và ta lớn tình yêu hoà bể rộng…
(Nhớ mưa quê hương - Lê Anh Xuân)
6. Điều tôi thích nhất vẫn là căn bếp củi khiến tôi nhớ lại không gian đầy khói trong cái bếp cũ của ngoại. Nhiều năm sống quen với bếp dầu, bếp điện ở thành phố tôi vẫn luôn ao ước sau này sẽ về quê làm một cái bếp củi thật rộng rãi. Những chiếc lu nước bên hông nhà, những kệ bếp chất đầy củi và lá dừa là không gian của xứ sở Bến Tre. Chỉ cần trong vườn nhà có vài cây dừa ta sẽ tha hồ có những tàu dừa, lá dừa, mo dừa, trái dừa… rụng để chụm thay cho chất đốt. Chái bếp thường được cất ở phía sau hoặc bên hông nhà, mái thường lợp bằng lá dừa. Nơi ấy có một bộ bàn ăn, một cái tủ chén kiểu cổ là chỗ tụ họp của cả nhà trong những bữa ăn giản đơn. Bây giờ nhà tôi đã có điện, có internet, có nước máy, nhưng nếu bị cúp điện ta sẽ thấy cái hay của cuộc sống miền quê. Được ăn thịt nướng bằng than gáo dừa, ăn cơm nấu bằng củi dừa, uống nước dừa xiêm xanh ngọt lịm mới thấy yêu quý chốn thân thương ấy.
Theo Kiến Trúc & Đời Sống số 192