Có hai điều làm chúng tôi quan tâm đến tình hình Trung Đông:
1. Đầu thập niên 1980, thời học đại học ở Berlin, chúng tôi có nhiều người bạn đến từ Egypt, Iran, Iraq, Lebanon, Syria, Turkey,…
2. Mới đây, đầu năm 2024, chúng tôi lại có dịp kinh doanh với một công ty chuyên sản xuất sơn nước cho sàn và cho sắt mà người sáng lập lại là người Lebanese.Đây có thể là 2 nguyên nhân dẫn đưa chúng tôi viết bài dưới đây.
Ngày 4.2 vừa qua, nghĩa là sau 2 tuần nhậm chức, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã tiếp đón vị nguyên thủ quốc gia đầu tiên đến Tòa Bạch Ốc. Đó là Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu. Trong buổi họp báo, ông Trump đã đưa ra đề xuất việc di dời hơn 2 triệu người Palestine ra khỏi Dải Gaza để tái thiết lại nó. Tuyên bố của ông Trump đã gặp phải những chống đối gay gắt từ cộng đồng các quốc gia tại Trung Đông, một số nước đồng minh của Mỹ cũng bày tỏ lo ngại và ngay tại Mỹ một số Dân biểu và Nghị sĩ cũng không đồng tình. Ai là tác giả của dự thảo và tính khả thi của nó đang ở đâu?
Bối cảnh xung đột Gaza
Dải Gaza, một vùng lãnh thổ nhỏ nằm ở phía Tây Nam Israel, đã trở thành điểm nóng trong xung đột Israel - Palestine từ nhiều thập kỷ. Đây là một trong những khu vực có mật độ dân số cao nhất thế giới với gần 2,3 triệu dân sinh sống trong diện tích chỉ khoảng 365km². Từ năm 2007, Gaza do Hamas kiểm soát và liên tục đối đầu với Israel qua nhiều cuộc xung đột vũ trang.Xung đột giữa Israel và Hamas những tháng gần đây đã tàn phá nặng nề Dải Gaza, khi Israel tiến hành các cuộc không kích và tiến công mặt đất. Trong bối cảnh đó, Tổng thống Trump đã nêu ra giải pháp tái thiết khu vực này.
Nội dung chính của giải pháp
Kế hoạch của ông Trump với Gaza dựa trên các điểm chính bao gồm:
1. Di dời dân Gaza: Đề xuất di dời một bộ phận lớn dân Palestine tới các quốc gia láng giềng như Ai Cập, Jordan hoặc các nước vùng vành đai Ả Rập.
2. Xóa bỏ hạn chế kinh tế: Kế hoạch nhấn mạnh việc thu hút đầu tư từ các quốc gia vùng vành đai Ả Rập, nhất là Saudi Arabia và UAE, nhằm phát triển Gaza thành trung tâm kinh tế, du lịch và công nghệ.
3. Xây dựng một Gaza mới: Gaza sẽ được quy hoạch lại với hạ tầng hiện đại, bao gồm bệnh viện, trường học, khu du lịch và khu công nghiệp.
Khả năng thực thi và tác động
Mặc dù kế hoạch của ông Trump đưa ra một viễn cảnh về một Gaza phát triển, song tính khả thi của nó vẫn còn nhiều nghi vấn. Việc di dời một bộ phận dân số lớn khỏi Gaza có thể gây ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng và dẫn đến phản ứng gay gắt từ cộng đồng quốc tế. Đồng thời, Hamas có thể không chấp nhận bất kỳ kế hoạch nào làm suy yếu quyền kiểm soát của họ đối với Gaza.
Bên cạnh đó, việc thu hút đầu tư từ các quốc gia vùng Vịnh cũng không dễ dàng, do tình hình chính trị bất ổn tại khu vực. Trong quá khứ, nhiều nỗ lực tái thiết Gaza đã thất bại do xung đột quân sự và thiếu sự đồng thuận giữa các bên liên quan.
Tuy nhiên, ít ái biết rằng đề xuất mà Trump tiết lộ khi tiếp đón Thủ tướng Netanyahu tại Nhà Trắng là một kế hoạch đã được giáo sư Joseph Pelzman của đại học George Wash-ington soạn thảo. Ông là một chuyên gia về kinh tế và quan hệ quốc tế, đồng thời là người đứng đầu Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế Trung Đông và Bắc Phi (CEESMENA) của trường đại học George Washington.
Pelzman là tác giả của kế hoạch và đệ trình lên nhóm của Trump vào tháng 7.2024.Pelzman cho rằng nền kinh tế của Gaza đã chạm đáy. Pelzman trích dẫn dữ liệu của Ngân hàng Thế giới, trong đó cho biết từ năm 2007 đến năm 2022, tốc độ tăng trưởng GDP hàng năm của Gaza đạt trung bình 0,4%, trong khi thu nhập bình quân đầu người giảm 2,5% mỗi năm do tốc độ tăng trưởng dân số cao.
Hơn nữa, theo giáo sư, do chiến tranh nổ ra sau cuộc tấn công của Hamas vào Israel vào ngày 7.10.2023, sự tàn phá ở Gaza đã trở nên lan rộng đến mức không thể sửa chữa hoặc tái thiết. Trên thực tế, theo Pelzman, không có tổ chức đầu tư tư nhân hoặc quốc tế nào vào Gaza trong tình hình hiện tại. Pelzman trình bày dữ liệu bổ sung mà công chúng đã biết: Tính đến năm 2022, tỷ lệ thất nghiệp ở Gaza ở mức 45% và 53% dân số sống dưới mức nghèo khổ, so với khoảng 13% người Palestine sống ở Bờ Tây. Theo ước tính của Ngân hàng Thế giới từ tháng 3.2024, được Pelzman trích dẫn, khoảng 1,2 triệu người ở Gaza trở thành người vô gia cư và nghèo khổ “do các hành động của Hamas”. Ngoài ra, 62% tòa nhà vẫn còn đứng vững đã bị hư hại nghiêm trọng khiến chúng không thể ở được và 90% đường giao thông chính đã bị phá hủy.
Theo Pelzman, với Dải Gaza, bạn phải bắt đầu lại từ đầu. Và sau đó, bạn sẽ xây dựng một nền kinh tế thực sự với ba lĩnh vực: Du lịch, nông nghiệp, và công nghệ cao.
Cũng theo kế hoạch của Pelzman, “chi phí cho việc tái thiết Gaza quy mô lớn này sẽ dao động từ 1 đến 2 nghìn tỷ USD và sẽ mất từ 5 đến 10 năm để hoàn thành”.
Pelzman chỉ ra rằng phương thức quản lý ưa thích của ông đối với Gaza là chính phủ điện tử, nghĩa là chính phủ sử dụng các phương tiện công nghệ. Đặc biệt, “việc trao đổi vốn giữa người dân và doanh nghiệp sẽ được thực hiện độc quyền thông qua mạng lưới trao đổi trực tuyến”, loại trừ nhu cầu về tiền giấy, thẻ tín dụng hoặc viện trợ nước ngoài. Dải Gaza sẽ không có cơ quan quản lý tiền tệ và “tất cả các dòng vốn sẽ được kiểm soát bởi các bên liên quan nước ngoài”.
Hơn nữa, Pelzman gợi ý rằng các chuyên gia do các cổ đông nước ngoài bổ nhiệm sẽ giám sát một hệ thống giáo dục dựa trên sự phi cực đoan hóa, “với sự giám sát từ bên ngoài để đảm bảo sự phát triển của lực lượng dân số có tay nghề cao”. Pelzman đề xuất nhập khẩu chương trình giảng dạy - từ mẫu giáo đến đại học - từ các mô hình giáo dục của UAE hoặc Ả Rập Saudi, dựa trên những cải cách gần đây của họ và giáo lý Hồi giáo Sunni-Sufi.An ninh phải được giao cho “các đối tác có chung lợi ích trong việc loại bỏ Hamas và những kẻ đồng mưu của họ khỏi bất kỳ vai trò nào” và “quan tâm đến việc phi quân sự hóa Gaza vĩnh viễn”.
Tóm lại, giải pháp của Tổng thống Trump cho Dải Gaza tuy mang lại một viễn cảnh mới về việc tái thiết khu vực, nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức lớn về chính trị, nhân đạo và kinh tế. Mặc dù kế hoạch này có thể thu hút sự quan tâm từ một số quốc gia Ả Rập và cộng đồng quốc tế, nhưng khả năng thực thi của nó vẫn là một câu hỏi lớn, đặc biệt khi Hamas và chính quyền Palestine không chấp nhận.
Dưới đây là lời bình của một người bạn Lebanese, “Ai Cập và Jordan sẽ đối mặt với những mối đe dọa tồn vong từ đề xuất này. Việc đẩy người Palestine vào các quốc gia này sẽ làm mất ổn định chế độ của họ, kích động chủ nghĩa cực đoan và biến những vùng lãnh thổ này thành bệ phóng cho các cuộc tấn công của Palestine vào Israel”.
Theo Kiến trúc & Đời sống số 225