Dưới góc độ không gian đô thị, TP.HCM hiện đang thiếu rất nhiều không gian dành cho các hoạt động về văn học nghệ thuật.
Khi đi du lịch ở nhiều thành phố trên thế giới, ta có thể thấy rõ những không gian dạng này. Không gian đó không chỉ có các cụm tượng đài lịch sử, tượng đài danh nhân mà còn có không gian nghệ thuật làm tăng tính thẩm mỹ, tính nghệ thuật của không gian đô thị. Ngoài ra còn có những không gian nghệ thuật có các hoạt động trao đổi, tiếp xúc giữa nghệ sỹ với công chúng như tương tác giữa các họa sỹ với người dân ở khu đồi Montmartre, Paris, Pháp hoặc các nghệ sỹ đường phố biểu diễn múa hát, tạp kỹ ở phố Arbat, thành phố Moscou, Nga…
TP.HCM của ta đang thiếu không gian cho những hoạt động như vậy.
Một số hội thành viên trong Liên hiệp có trụ sở riêng, có thể tổ chức các hoạt động ở mức độ nhất định. Ví dụ như Hội Nhiếp ảnh có thể tổ chức triển lãm ảnh tại trụ sở Hội nhưng thực chất đó là phòng khách của căn biệt thự được cải tạo trang trí lại thành phòng triển lãm. Làm triển lãm tại đó cũng có những hạn chế, bất cập. Trụ sở Hội Mỹ thuật cũng vậy, nó không đủ xứng tầm với các hoạt động đa dạng của triển lãm tranh tượng và thiếu hẳn không gian sắp đặt.
Thực tế, thành phố ta đã đi trước và tổ chức thành công mô hình hoạt động của đường sách. Ở đó, có không gian để nhà văn, nhà xuất bản giới thiệu sách đến công chúng. Nếu chỉ giới thiệu cuốn sách trong phòng họp nội bộ các nhà văn với nhau thì chưa thể quảng bá sách. Muốn quảng bá phải tiếp cận được với người đọc. Đường sách là nơi các tác giả, các nhà xuất bản có thể ra mắt sách, giới thiệu sách đến công chúng. Tại đường sách, người đọc vừa có thể đọc lướt nội dung, vừa nghe giới thiệu của nhà phê bình, nhà văn để tìm hiểu, đánh giá và quyết định mua.
Hiệu quả cao của đường sách trong thời gian qua là hình dung rõ nhất về vai trò của không gian dành cho những hoạt động đối với các lãnh vực khác.
Thành phố cần phải có những không gian như vậy, mà không phải là 1 điểm. Nhìn dưới góc độ nhu cầu, những không gian như vậy đáp ứng cho cả hai phía. Người sáng tác luôn có nhu cầu đưa tác phẩm tới độc giả, tới khán giả. Các nghệ sỹ rất cần không gian cho những hoạt động này. Ngược lại, người dân, công chúng cũng cần không gian, môi trường để thưởng thức, chiêm ngưỡng, trải nghiệm, thấm mình trong không gian văn học nghệ thuật và trình độ thưởng thức về văn học nghệ thuật của người dân cũng theo đó được nâng lên.
Ví dụ như về mỹ thuật, chúng ta có thể có những buổi trò chuyện kết hợp triển lãm để phân tích bức tranh như thế nào là đẹp. Công chúng có thể chưa hiểu về tranh lập thể của Picasso thì Hội Mỹ thuật đứng ra hướng dẫn, giảng giải về tranh lập thể, tranh trừu tượng và cái đẹp của những bức tranh đó là gì, tại sao nó lại hấp dẫn nhiều người từ xa xưa đến nay và lại có giá trị như vậy. Rồi đi sâu hơn, có thể phân tích những bức tranh màu nước, tranh sơn dầu bình thường như thế nào là đẹp, là có giá trị?
Về âm nhạc, bên cạnh các không gian biểu diễn như nhà hát, phòng trà, các ca sỹ, nhạc sỹ cũng cần những không gian có thể giới thiệu tác phẩm đến công chúng, giao lưu với công chúng.
Trụ sở Liên hiệp Hội các Văn học Nghệ thuật tại số 81 Trần Quốc Thảo với diện tích hơn 3.000m2 trong đó sân vườn chiếm đến 60% là không gian phù hợp với nhiều loại hình hoạt động văn hóa nghệ thuật.
Ngay từ đầu nhiệm kỳ mới, lãnh đạo Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật đã ý thức được việc này nên đã dựng ra sân khấu tạm, tạo ra những bức vách có thể đặt tranh để có thể tổ chức sự kiện đáp ứng nhu cầu cho các nghệ sỹ. Thời gian vừa qua, một số hoạt động triển lãm tranh, ảnh, giao lưu thơ ca cho các hội viên đã được tổ chức thành công. Đặc biệt, nhân ngày tết Nguyên Tiêu vừa qua, Ngày thơ Việt Nam Xuân Quý Mão 2023 với chủ đề “Khát vọng phương Nam” đã được tổ chức tại khuôn viên Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật và được ghi nhận là có những thành công nhất định.
Sắp tới Liên hiệp sẽ tìm cách đẩy mạnh những hoạt động để hình thành không gian này. Liên Hiệp sẽ hoàn thành cơ chế để có kinh phí hoạt động bên cạnh việc thiết kế tổ chức lại không gian cho phù hợp hơn. Trước mắt là thay thế hàng rào bít bùng hiện nay bằng hàng rào kiếng hoặc chất liệu thích hợp để người dân đi ngang qua có thể nhìn thấy không gian bên trong, nhằm thu hút sự chú ý của công chúng.
Mục tiêu của chúng tôi là làm sao để địa chỉ này trở thành một điểm đến thưởng thức, trải nghiệm các loại hình văn học nghệ thuật cho người dân thành phố chứ không chỉ là một trụ sở làm việc của giới văn nghệ sỹ. Ở mục tiêu xa hơn nữa, chúng tôi mong muốn không gian này có thể trở thành điểm check-in cho khách du lịch yêu thích các loại hình văn học nghệ thuật.
Các ảnh trên là những hoạt động được tổ chức trong thời gian qua: Triển lãm thi họa “Nồng nàn mùa xanh” của nhà thơ Hồ Thi Ca và họa sỹ Lê Hiếu tại sảnh chính tòa nhà trụ sở Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật TP.HCM từ 22.12.2022 đến hết ngày 25.12.2022; Ngày thơ Việt Nam với chủ đề “Khát vọng phương Nam” do Hội Nhà văn thành phố tổ chức tại Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật TP.HCM dịp tết Nguyên Tiêu 2023